Βασκικός εθνικισμός

Η βασκική σημαία, δημιουργία του Σαμπίνο Αράνα και κύριο σύμβολο του βασκικού εθνικισμού

Ο βασκικός εθνικισμός είναι μια μορφή εθνικισμού που υπερασπίζεται την ύπαρξη ενός βασκικού έθνους στην ευρύτερη χώρα των Βάσκων στη σημερινή βόρεια Ισπανία και νοτιοδυτική Γαλλία και προωθεί την βασκική κουλτούρα, γλώσσα και παραδόσεις. Γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Σαμπίνο Αράνα, ιδρυτή του Βασκικού Εθνικιστικού Κόμματος ως ένα ακόμη εθνικιστικό ιδεώδες επηρεασμένο από τον ρομαντισμό αν και προηγουμένως οι βασκόφωνοι θεωρούντο γενικότερα μέλη μιας διακριτής ιστορικής εθνότητας. Πολιτικά έχει εκφραστεί από φορείς όλων των αποχρώσεων στον άξονα δεξιάς-αριστεράς και συντηρητισμού-προοδευτισμού που έχουν με τη σειρά τους υποστηρίξει διαφορετικές θέσεις αναφορικά με τη δημιουργία ανεξάρτητου βασκικού κράτους, από την πλήρη ανεξαρτησία (με ειρηνικά ή μη μέσα όπως την τρομοκρατία) μέχρι τον ρεζιοναλισμό. Εντάσσεται μαζί με τον γαλικιανό και τον καταλανκό εθνικισμό στην κατηγορία των λεγόμενων κύριων «περιφερειακών εθνικισμών» της Ισπανίας και των εθνικιστικών κινημάτων της Ευρώπης δίχως κράτος. Το Bασκικό Eθνικιστικό Kόμμα, ο μεγαλύτερος πολιτικός σχηματισμός που υιοθετεί τον βασκικό εθνικισμό, αποτελεί σταθερά την κυρίαρχη πολιτική δύναμη της περιφέρειας της Χώρας των Βάσκων και έχει υπάρξει σημαντικός συνεργάτης ισπανικών κυβερνήσεων μετά την Ισπανική Μεταπολίτευση.

Ιστορία και εξέλιξη

Ο σύγχρονος βασκικός εθνικισμός ανάγει τη γέννησή του στις ιδέες του συγγραφέα και πολιτικού Σαμπίνο Αράνα και στον συνδυασμό τους με την υποστήριξη τόσο του ρωμαιοκαθολικισμού (θρησκείας με μεγάλη απήχηση στη Χώρα των Βάσκων μέχρι πρόφατα) όσο και των παραδοσιακών βασκικών νόμων, οι οποίοι με το πέρας των Καρλικών Πολέμων περιορίστηκαν από το φιλελεύθερο ισπανικό κράτος των τελών του 19ου αιώνα. Ο Αράνα, στη σύντομη ζωή του, πέρασε από πολλά στάδια ιδεολογικής εξέλιξης (από την απόλυτη ανεξαρτησία στον ρεζιοναλισμό) αλλά οι αρχικές του ιδέες γύρω από το σύνθημα Jaun-Goikua eta Lagi-Zarra (Θεός και Παλαιός Νόμος) έχουν διατηρηθεί διαχρονικά ως βάση του κινήματος. Έτερη αφορμή της γέννησης του εθνικιστικού ιδεώδους στη Βασκονία θεωρείται ο εκβιομηχανισμός, που είχε ως αποτέλεσμα την εισροή για πρώτη φορά στην ιστορία της περιοχής πολυάριθμών μη βασκόφωνων μεταναστών και οι ιδεολογικές και αναταραχές που είχαν προκαλέσει οι εμφύλιοι Καρλικοί πόλεμοι που έλαβαν χώρα κατά κύριο λόγο στις βασκικές επαρχίες όπου εντοπίζονταν και ο κύριος πυρήνας των υποστηρικτών του καρλισμού. Η σχέση του κόμματος του Αράνα με τους Καρλιστές υπήρξε ποικιλότροπη, με σημεία επαφής τον συντηρητισμό (π.χ. επαναφορά των παραδοσιακών βασκικών νόμων, υπεράσπιση της εκκλησίας έναντι του φιλελεύθερου κοσμικισμού) και σημεία τριβής τον εθνικισμό (οι καρλικοί ήταν ένθερμοι υποστηρικτές της μοναρχίας και των πιο ριζοσπαστικών θέσεων του ισπανικού εθνικισμού και κατηγορούσαν τον Αράνα ως διασπαστή του ισπανικού έθνους λόγω των αποσχιστικών του θέσεων).

Η ιστορική Χώρα των Βάσκων, τα εδάφη που ορίζει ο βασκικός εθνικισμός ως πατρίδα του βασκικού έθνους

Η ίδρυση του Βασκικού Εθνικιστικού Κόμματος την ημέρα εορτασμού του Ιγνάτιου Λογιόλα στις 31 Ιουλίου 1895 συνδυάστηκε με τη σταδικακή καθιέρωση της εθνικής μέρας των Βάσκων και της βασκικής σημαίας. Σταδιακά εξελίχθηκε σε αξιόλογη πολιτική δύναμη και στα πλαίσια της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας πρωτοπόρησε με την ψήφιση του πρώτου καθεστώτος αυτοδιοίκησης των τριών επαρχιών της Βισκαΐας, Γκιπούθκοα και Άλαβα. Εντούτοις, ο Ισπανικός Εμφύλιος πόλεμος και η αδυναμία των βάσκων εθνικιστών να αποτρέψουν την κατάληση της Χώρας των Βάσκων από τα στρατεύματα του στρατηγού Φράνκο οδήγησαν τους επικεφαλής του κινήματος (όπως τον πρώτο βάσκο πρόεδρο Χουάν Χοσέ Αγίρε) είτε στην εξορία είτε στη φυλάκιση και εκτέλεση. Το Βασκικό Εθνικιστικό Κόμμα είχε σταθεί υπέρ της διατήρησης της δημοκρατίας και το γεγονός ότι η εναντίωση σε κάθε κίνηση διάσπασης της Ισπανίας αποτέλεσε βασική ιδεολογική στάση των εξεγερθέντων και της μετέπειτα δικτατορίας δυσκόλεψε ιδιαίτερα τη δράση των βάσκων εθνικιστών και κάθε βασκικής πολιτισμικής έκφρασης που υπέφεραν μαζική κρατική καταστολή και καταπίεση.

Στα πλαίσια της αντιδικτατορικής δράσης το 1969 ιδρύθηκε η οργάνωση ΕΤΑ (αρχικά ως διάσπαση του πιο ριζοσπαστικού τομέα του Βασκικού Εθνικιστικού Κόμματος) που γρήγορα έφτασε να χρησιμοποιεί τρομοκρατικές πρακτικές έναντι του Ισπανικού κράτους. Η Ισπανική Μεταπολίτευση είδε την επαναφορά της πολιτικής κανονικότητας, την νομιμοποίηση του ΒΕΚ και την ψήφιση ενός νέου καθεστώτος αυτοδιοίκησης το 1979 αλλά και την αύξηση των τρομοκρατικών χτυπημάτων της ΕΤΑ. Σταδιακά ο βασκικός εθνικισμός αναδείχθηκε στην κυρίαρχη πολιτική δύναμη της περιφέρειας (με μικρότερη παρουσία στη Ναβάρα και ελάχιστη στη γαλλική Χώρα των Βάσωκν) έχοντας υποστηρίξει πολλάκις κυβερνήσεις σε κρατικό επίπεδο. Από την πλευρά της, η πιο ριζοσπαστική έκφραση του βασκικού εθνικισμού, η ΕΤΑ διαλύθηκε οριστικά τον Μάιου του 2018.

Βιβλιογραφία

• e la Granja, José Luis; Beramendi, Justo; Anguera, Pere (2001). La España de los nacionalismos y las autonomías. Madrid: Síntesis.
• de la Granja, J. L. (2009): «El nacionalismo vasco» στο de la Granja και de Pablo (eds.): Historia del País Vasco y Navarra en el siglo XX. 2η έκδοση. Μαδρίτη: Biblioteca Nueva. de la Granja 2009: